साने गुरुजी |

थोर व्यक्तींची माहिती

पांडुरंग सदाशिव साने हे मराठी लेखक, शिक्षक, सामाजिक कार्यकर्ते आणि महाराष्ट्रातील स्वातंत्र्यसेनानी होते. विद्यार्थी आणि अनुयायी त्यांना “साने गुरुजी” म्हणून ओळखत असत.
a
ते भारताचे राष्ट्रीय शिक्षक म्हणून प्रसिद्ध आहेत. त्यांनी नाशिकच्या तुरुंगात असताना “श्यामची आई” ही सुप्रसिद्ध कादंबरी लिहिली.

ते एक प्रतिभाशाली कवी होते, आणि त्यांच्या कवितांचा लोकांवर एवढा प्रभाव पडला की ब्रिटिश सरकारने त्यावर बंदी घालून जप्ती केली. त्यांच्या कवितांच्या दोन ओळी खाली दिल्या आहेत.

बलसागर भारत होवो। विश्वात शोभुनी राहो।।
राष्ट्रार्थ प्राण हे उरले। मी सिद्ध मराया हो ।।

समाजातील जातिभेद, दलित लोकांना मिळणारी वागणूक, अस्पृश्यता या सारख्या अनेक रूढी व परंपराना साने गुरुजी यांनी कडाडून विरोध केला.

संपूर्ण नाव (Full Name) पांडुरंग सदाशिव साने
टोपणनाव साने गुरुजी
जन्म (Born) २४ डिसेंबर १८९९
जन्मस्थान पालगड, रत्नागिरी जिल्हा, महाराष्ट्र, भारत
मृत्यू ११ जून १९५०
मृत्युस्थान –
वडिलांचे नाव (Father) सदाशिव साने
आईचे नाव यशोदाबाई साने
पतीचे नाव (Husband) —
अपत्ये: —
चळवळ भारतीय स्वातंत्र्यलढा
संघटना अखिल भारतीय काँग्रेस
प्रभाव महात्मा गांधी आणि डॉ बाबासाहेब आंबेडकर
धर्म हिंदू
साने गुरुजी यांचा जन्म, कौटुंबिक आणि प्रारंभिक जीवन

साने यांचा जन्म २४ डिसेंबर १८९९ रोजी भारतातील महाराष्ट्र स्टेटच्या दापोली शहराजवळील पालगड, रत्नागिरी जिल्हा या गावात झाला झाला.

त्यांचे वडील सदाशिवराव हे एक महसूल कलेक्टर होते ज्यांना परंपरेने खोत असे संबोधले जात असे. त्यांनी शासना तर्फे खेड्यातील पिकाचे मूल्यांकन व संकलन केले आणि शेतकऱ्यांना २५ % स्वतःचा वाट मिळवून देण्यास परवानगी दिली.

तशी त्यांची बालपणात आर्थिक परिस्थिती चांगली होती परंतु नंतर काही कारणास्तव साने यांची आर्थिक परिस्थिती ढासळली. त्यांनतर १९१७ मध्ये त्यांची आई यशोदाबाई यांचे निधन झाले. (Sane Guruji Information In Marathi)

साने गुरुजी यांचे शिक्षण
साने गुरुजींचे प्राथमिक शिक्षण दापोली तालुक्यातील पालगड या गावी झाले. पुढील शिक्षणासाठी त्यांना मामाकडे पुण्यात पाठवण्यात आले, पण पुण्यात त्यांचे मन रमले नाही. परिणामी, ते दापोलीतील मिशनरी शाळेत राहण्यासाठी पालगडला परत आले.


दापोली येथे असताना, मराठी आणि संस्कृत भाषांवर प्रभुत्व मिळवणारे हुशार विद्यार्थी म्हणून त्यांची पटकन ओळख झाली. त्यांना कवितेतही विशेष रस होता.

दापोली शाळेत शिक्षण घेत असताना त्यांच्या कुटुंबाची आर्थिक परिस्थिती आणखी खालावली, त्यामुळे पुढील शिक्षण घेणे शक्य नव्हते. परिणामी, साने गुरुजींनी कुटुंबाला आर्थिक मदतीसाठी नोकरी करण्याचा निर्णय घेतला. तथापि, त्यांच्या वडिलांनी पुढील शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी त्यांना औंध संस्थेत दाखल केले, जिथे गरीब विद्यार्थ्यांना विनामूल्य शिक्षण आणि जेवण दिले जात असे. (Sane Guruji Information In Marathi)

औंध येथे त्यांनी अनेक त्रास सहन करत शिक्षण चालू ठेवले. त्यानंतर, बुबोनिक प्लेग या रोगामुळे सर्व विद्यार्थ्यांना घरी पाठवण्यात आले.

साने गुरुजींच्या वडिलांची इच्छा होती की, मुलाने चांगले शिक्षण आत्मसात करावे. वडिलांची इच्छा पूर्ण करण्यासाठी साने गुरुजी पुण्यात नूतन मराठी विद्यालयात विद्यार्थी म्हणून दाखल झाले.

पुण्यात शिक्षण घेत असताना त्यांनी अनेक संकटांना तोंड दिले; त्यांना वेळेवर पोटभर जेवण मिळत नव्हते. तरीही त्यांनी शैक्षणिक क्षेत्रात उत्कृष्ट कामगिरी बजावली.(Sane Guruji Information In Marathi)


१९१८ साली त्यांनी हायस्कूलमधून मॅट्रिकचे प्रमाणपत्र मिळविले. त्यानंतर सर परशुरामभाऊ कॉलेजमधून बी.ए. ची पदवी प्राप्त केली. पुढे त्यांनी मराठी आणि संस्कृत साहित्यात एम.ए. ची मास्टर डिग्री पूर्ण केली.

साने गुरुजींचे साहित्यिक कार्य
साने गुरुजींचे साहित्य हे त्यांच्या विचारांचे आणि संवेदनांचे प्रतिबिंब आहे. त्यांनी बालकांसाठी विशेषतः ‘श्यामची आई’ हे अमर साहित्यकृती लिहिले. ‘श्यामची आई’ ही एक आत्मकथनात्मक कादंबरी आहे ज्यात आईचे प्रेम, त्याग, आणि संस्कार यांची अनमोल उदाहरणे दिली आहेत. हे पुस्तक आजही मराठी साहित्याच्या विश्वात एक अद्वितीय स्थान राखते.

त्याशिवाय, साने गुरुजींनी इतरही अनेक साहित्यकृती लिहिल्या ज्यात त्यांनी समाजातील विविध समस्यांना वाचा फोडली आहे. त्यांच्या लेखणीतून समाजसेवा, देशभक्ती, आणि मानवतेचा संदेश दिला गेला आहे.(Sane Guruji Information In Marathi)

साने गुरुजींचे समाजकार्य

साने गुरुजींचे समाजकार्य हे त्यांच्या जीवनाचे सर्वात महत्वाचे अंग आहे. त्यांनी स्वातंत्र्य चळवळीत सक्रिय भाग घेतला आणि गांधीजींच्या विचारांचे प्रचारक झाले. त्यांनी हरिजनांच्या उन्नतीसाठी कार्य केले आणि अस्पृश्यता निवारणासाठी विविध कार्यक्रमांचे आयोजन केले. त्यांचे विचार आणि कार्य हे नेहमीच समाजातील विविध घटकांना एकत्र आणण्याचे होते.

समाजातील जातिभेद साठी लढा
समाजातील जातिभेद, दलित लोकांना मिळणारी वागणूक, अस्पृश्यता या सारख्या अनेक रूढी व परंपराना साने गुरुजी यांनी नेहमी विरोध केला.(Sane Guruji Information In Marathi)

पंढरपूरच्या विठ्ठल मंदिरात हरिजनांना प्रवेश मिळावा यासाठी त्यांनी १९४६ च्या दरम्यान महाराष्ट्राचा दौरा केला, अखेर त्यांनी या मुद्यावर उपोषणाचा मार्ग अवलंबला, हे उपोषण ११ दिवस चालले आणि विठ्ठल मंदिराचे दरवाजे अखेर अस्पृश्यांसाठी खुले झाले.

‘एका पांडुरंगाने दुसऱ्या पांडुरंगाला खऱ्या अर्थाने मुक्त केले,’ असे त्या वेळी म्हटले गेले.


साने गुरुजींचे काही विचार
ज्ञान हे ध्येयासाठी शून्य होणे. ज्ञान म्हणजे चर्चा नव्हे आणि देह कुरवाळणे म्हणजे ज्ञान नव्हे. ध्येयासाठी देह हसून फेकणे म्हणजे ज्ञान
ध्येय जितके महान तेवढा त्याचा प्रवास लांब आणि खडतर असतो.
जे सत्य असते ते काळाच्या ओघात टिकते, जे असत्य असते अदृश्य होते.
वेद या शब्दाचा अर्थ ज्ञान असा आहे. ज्ञान हा भारतीय संस्कृतीचा आधार आहे. ज्ञानावर उभारलेली हि भव्य संस्कृती आहे.
जगात असं कोणीही नाही ज्याने संपूर्ण ज्ञान शोधून काढले आहे.
साने गुरुजींचे साहित्य
” पत्री ” या साने गुरुजींच्या पहिल्या काव्यसंग्रहातून त्यांच्या देशभक्तीपर कविता प्रसिद्ध झाल्या.
याच काव्यसंग्रहात ” बलसागर भारत होवो ” यांसारख्या देशभक्तीपर कवितांचा नागरिकांच्या मनावरील वाढता प्रभाव पाहता ब्रिटिश सरकारने त्या काव्यसंग्रहाचे प्रति जप्त केल्या होत्या.
१९४८ मध्ये साने गुरुजीने ” साधना ” हे साप्ताहिक सुरु केले. त्यांच्या कथा, कादंबऱ्या, लेख , निबंध, चरित्रे,कविता यांमधून त्यांच्यातील संवेदनशीलता आपल्याला लक्षात येते.

त्यांच्या साहित्यात मानवतावाद , सामाजिक सुधारणा आणि देशभक्ती प्रखरपणे दिसून येते.
साने गुरुजींनी एकूण ७३ पुस्तके लिहिली. त्यांचे बहुतांश लिखाण ते तुरुंगात असतानाच केलेले आहे.
साने गुरुजींनी ” श्यामची आई ” हि सुप्रसिद्ध कादंबरी नाशिकमधील तुरुंगात लिहिली होती. आचार्य विनोबा भावे यांचे “गीता प्रवचने” हे सुद्धा विनोबा भावे यांनी धुळे येथील तुरुंगात सांगितली आणि साने गुरुजींनी लिहून काढली.
बंगलोर येथील तुरुंगात असताना त्यांनी तिरुवल्लीवर नावाच्या कवीच्या ‘ कुरल ‘ नावाच्या तामिळ महाकाव्याचे मराठीत भाषांतर केले. नंतर फ्रेंच भाषेतील Les Miserables या कादंबरीचे ‘ दुःखी ‘ या नावाने मराठीत अनुवाद केले. डॉ. हेनरि थॉमस या जगप्रसिद्ध मानववंश शास्त्रज्ञांच्या The story of Human Race या पुस्तकाचे मराठीत ‘ मानवजातीचा इतिहास ‘ असे भाषांतर केले.

मनोरंजनातून मुलांवर सुसंस्कार व्हावे यासाठी साने गुरुजींनी अनेक पुस्तके लिहिली.
साने गुरुजींचे भारतीय संस्कृती आणि हिंदू धर्मावर अतिशय प्रेम होते त्यासाठी त्यांनी ” भारतीय संस्कृती ” हा ग्रंथ लिहिला. तसेच भारतीय संस्कृतीतील अनेक महापुरुषांची चरित्रे सुद्धा त्यांनी लिहिली.
” मोरी गाय ” हे साने गुरुजींचे प्रसिद्ध पुस्तक आहे. साने गुरुजींनी आईवडिलांच्या प्रेमावर ” मोलकरीण ” नावाची अप्रतिम कादंबरी लिहिली पुढे जाऊन यावर एक मराठी चित्रपटाचे चित्रीकरण झाले.
साने गुरुजींनी लिहिलेली ” खरा ती एकचि धर्म जगाला प्रेम अर्पावे ” हि कविता भारतीय संस्कृतीची द्योतक आहे.
मृत्यू – Sane Guruji Death

स्वातंत्र्योत्तर काळात साने भारतीय समाजातील असमानता दूर करण्याच्या शक्यतेमुळे निराश झाले.

महात्मा गांधींच्या हत्येचा त्यांच्यावर खोलवर परिणाम झाला. या शोकांतिकेबद्दल त्यांनी दिलेला प्रतिसाद २१ दिवस उपोषणासाठी होता.

साने गुरुजी अनेक कारणांमुळे देशाच्या स्वातंत्र्यानंतर खूप अस्वस्थ झाले. ११ जून १९५० रोजी झोपेच्या गोळ्यांचा अतिरेक घेत त्यांनी आत्महत्या केली. परंतु त्यांच्या मृत्युच्या 70 वर्षानंतरही ते भारताचे राष्ट्रीय शिक्षक म्हणून लोकांच्या मनात आजही ओळखले जातात.