हनुमान जयंती विषयी माहिती

या दिवशी हनुमानाच्या देवळात सूर्योदयाच्या आधीपासून कीर्तनाला प्रारंभ करतात. सूर्योदयाला हनुमानाचा जन्म प्राप्त होतो. त्या वेळी कीर्तन संपते आणि सर्वांना प्रसाद वाटला जातो. महाराष्ट्रात हनुमानाला मारुती म्हणतात. महाराष्ट्रात शनिवार तर उर्वरित भागात शनिवार आणि मंगळवार हे मारुतीचे वार मानले जातात. या दिवशी मारुतीला शेंदूर, तेल, तसेच रुईची फुले आणि पाणी अर्पण करण्याची प्रथा आहे.

हनुमान जयंती भारतात आणि जगाच्या इतर भागात जिथे हिंदू राहतात तिथे मोठ्या उत्साहाने साजरी केली जाते.भक्त सकाळी लवकर उठतात, आंघोळ करतात आणि हनुमानाची प्रार्थना करण्यासाठी मंदिरांना भेट देतात.ते त्यांच्या भक्तीचे प्रतीक म्हणून देवतेला फुले, फळे आणि मिठाई देखील अर्पण करतात.

हनुमान जयंती 2024 कधी आहे?
हिंदू दिनदर्शिकेनुसार चैत्र पौर्णिमेला हनुमान जयंती साजरी केली जाते. 2024 मध्ये हनुमान जयंती मंगळवार, 23 एप्रिल रोजी येईल. चैत्र पौर्णिमा तिथी 23 एप्रिल 2024 रोजी पहाटे 03:25 वाजता सुरू होईल आणि 24 एप्रिल 2024 रोजी पहाटे 05:18 वाजता समाप्त होईल.

हनुमान जयंती: 23 एप्रिल 2024, मंगळवार
चैत्र पौर्णिमा तारीख प्रारंभ: 23 एप्रिल 2024, सकाळी 03:25 पासून,
चैत्र पौर्णिमा तिथी समाप्ती: 24 एप्रिल 2024, सकाळी 05:18 पर्यंत.

शास्त्रानुसार मंगळवार हा हनुमानजींना समर्पित आहे, त्यामुळे हनुमान जन्मोत्सव आणि मंगळवार एकाच दिवशी आल्याने हा दिवस एक अद्भुत योगायोग ठरत आहे. जे खूप शुभ मानले जाते.(Hanuman Jayanti Information In Marathi)

हनुमान जयंतीचा उपवास कधी व कसा करावा ?
हनुमान जयंतीचा उपवास हा आदल्या दिवशी (म्हणजे २२ एप्रिल २०२४) केला जातो.घरे पूर्णपणे स्वच्छ केली जातात आणि भगवान हनुमानाच्या मूर्ती, फोटो शुद्ध केली जातात. यानंतर सिंदूर लावून त्यावर दिवा लावला जातो.प्रार्थना केली जाते आणि मिठाई आणि केळी अर्पण केली जातात. भक्त हनुमान चालिसाचे पठण करतात.

भक्ताच्या क्षमतेवर अवलंबून, चालीसा अनेक वेळा पुनरावृत्ती केली जाते. हनुमान आरतीचे पठण, किंवा आरती बजरंगबली की, प्रार्थनेची समाप्ती दर्शवते. जे लोक हनुमान जयंतीला व्रत किंवा उपवास पाळण्याचा पर्याय निवडतात ते सूर्योदयापासून सूर्यास्तापर्यंत पाळतात. (Hanuman Jayanti Information In Marathi) तथापि, साबुदाणा खिचडी खाण्याचे काही अपवाद वगळता जे लोक अर्धवट उपवास करतात ते फळे आणि दूध खातात. संध्याकाळी पूजा करून किंवा शेजारच्या हनुमान मंदिरात जाऊन उपवास सोडला जातो. मात्र, असे भाविक आहेत जे दुसऱ्या दिवशी सकाळीच उपवास संपवतात.

हनुमान जयंती चे महत्व
हनुमान जयंतीचे हिंदू धर्मात खूप महत्त्व आहे. यांच्या मागे संकटे किंवा साडेसाती असणाऱ्यांनी हनुमंताची आराधना करावी असे मानले जाते. असे अनेक कारणे आपल्याला दिसून येतात. हनुमान चालिसा म्हणणाऱ्याना आत्मिक समाधानाची प्राप्ती होते. साडे साती असतांना दररोज किंवा किमान प्रत्येक मंगळवारी व शनिवारी मारूतीचे दर्शन घ्यावे. हनुमंत चिरंजीवी असल्याने तो आज देखील अस्तित्वात असल्याची भाविकांमधे मान्यता आहे. (Hanuman Jayanti Information In Marathi) हनुमानाला लावण्यात येणारा शेंदूर अत्यंत पवित्र मानला जात असून भाविक त्या शेंदुराला आपल्या मस्तकावर धारण करतात.

रोगमुक्तीसाठी वीर हनुमान मंत्राचा प्रयोग करतात. भूतबाधा झाली असता, त्याला हनुमानाच्या मंदिरात नेतात किंवा हनुमान मंत्र, स्तोत्रे म्हणतात.

तसेच शरीर सौष्ठव कमविण्याची आवड असणाऱ्यांनी हनुमंताची आराधना करावी असे मानले जाते. हनुमंतामध्ये बलतत्वाचा संचार असल्याने स्त्रियांनी त्याचे दर्शन दुरून घ्यावे अशी देखील एक मान्यता आहे.(Hanuman Jayanti Information In Marathi) हिंदु मान्यतेनुसार हनुमंताला शक्ति स्फुर्ति आणि ऊर्जेचे प्रतिक मानले जाते. सर्व संकटाचे निवारण करण्याची क्षमता हनुमंता मध्ये आहे. समर्थ रामदास स्वामींनी संपूर्ण महाराष्ट्रभर मारूती रायाच्या मुर्तींची स्थापना केली आहे. समर्थ रामदास स्वामी म्हणतात, “सर्वात वेगवान मनुष्याचे मन आहे आणि मनाला पकडण्याचे सामर्थ्य केवळ हनुमानातच आहे.”


जन्म
शेवटच्या त्रेतायुगात १ कोटी ८५ लाख ५८ हजार वर्षांपूर्वी चेत्र पौर्णिमेच्या मंगळवारी सकाळी ६:३० वाजता अंजन नावाच्या एका छोट्याशा डोंगराळ गावात त्यांचा जन्म झाल्याचा ज्योतिषी दावा करतात. त्यांची आई अंजना आणि वडील केसरी होते.

हनुमान जयंतीची पौराणिक कथा
दशरथाला राजाला एकही पुत्र नव्हता त्या साठी राजाने पुत्रप्राप्तीसाठी पुत्रकामेष्टी यज्ञ केला आणि यातून अग्नी देव प्रसन्न होऊन होऊन दशरथ राजाच्या राण्यांसाठी खिरीचा प्रसाद दिला.

तसेच अंजनी सुद्धा पुत्रप्राप्तीसाठी वायू देवतेची आराधना करत होती ,शेवटी वायूदेव प्रसन्न होऊन तिच्या पोटी जन्म घेइन असे आश्वासन दिले ,आणि अंजनी मातेने पुत्रप्राप्तीसाठी मांडीवर हाताची ओंजळ घेत शिवमंत्राचा जप करू लागली ,आकाशामधून एक पक्षाने अंजनी मातेच्या ओंजळीत सुद्धा तोच खिरीचा प्रसाद सांडला ,अशाप्रकारे अंजली मातेला सुध्दा पुत्र रत्न प्राप्त झाले .तो दिवस होता चैत्र पौर्णिमा आणि म्हणून चैत्र पौर्णिमेला हनुमान जयंती म्हणून साजरी केली जाते.

हनुमान नाव कसे पडले ?
हनुमानाचा जन्म झाला तेव्हा त्याने उगवता सूर्य पहिला आणि सूर्याला फळ समजून खाण्यासाठी सूर्याच्या दिशेने जाऊ लागला ,हे बघून इंद्रदेवला वाटले सूर्याला गिळायला राऊ आला म्हणून हनुमंताच्या दिशेने वज्र फेकले व ते जाऊन हनुमानाच्या हनुवटीवर लागले व हनुवटी फुटली तेव्हा पासून त्याला हनुमान असे नाव पडले असे मान्यता आहे.(Hanuman Jayanti Information In Marathi)

लहानपणा पासून हनुमान महापराक्रमी होते त्यांनी मोठमोठ्या राक्षसांचा नायनाट केला , रावणाला सुद्धा सळो की पळो करून सोडले व सोन्याची लंका जाळली ,लक्ष्मणासाठी द्रोणाचार्य पर्वत एक हातावर उचलून आणले.

हनुमानाला का लावतात शेंदूर ?
हनुमानाला शेंदूर लावण्याचा वेगवेगळ्या कथा प्रचलित आहे त्यापैकीच एक अशी ही सीता मातेला एक दिवस कपाळावर शेंदूर लावताना हनुमानाने बघितली आणि कुतुहलाने विचारले की माते आपण कपाळावर शेंदूर का लावतात ? तर सीता म्हणाली माझे पती माझे परमेश्वर प्रभू श्रीरामाचे आयुष्य वाढावे म्हणून मी कपाळावर शेंदूर लावते.

हनुमान सुद्धा प्रभू श्री रामाचा खूप मोठा भक्त होता आणि आपल्या प्रभू श्रीरामाच्या आयुष्य वाढवण्यासाठी काहीही करण्याची त्यांची तयारी होती आणि जेव्हा शेंदूर लावल्याने आपल्या प्रभू श्रीरामाचे आयुष्य जर वाढत असेल तर मी माझा पूर्ण शरीरालाच का शेंदूर लावू नये? म्हणून हनुमानाने आपल्या पूर्ण शरीरालाच शेंदूर लागला. हनुमानाला शेंदूर लावलेले बघून प्रभू श्रीराम त्याच्यावर खूप प्रसन्न झाले आणि प्रभू श्रीरामाचा एकनिष्ठ भक्त म्हणजेच हनुमान अशी उपमा दिली.

हनुमानाची काही मनोरंजक तथ्ये
प्रभू रामाने देवी सीतेची देणगी नाकारली
एकदा देवी सीतेने हनुमानाला एक सुंदर मोत्याचा हार भेट म्हणून दिला पण त्यांनी तो स्वीकारला नाही आणि सांगितले की रामाच्या नावाशिवाय कोणतीही गोष्ट मी स्वीकारू शकत नाही. आपला मुद्दा सिद्ध करण्यासाठी, उत्कट भक्ताने नंतर त्यांची छाती फाडून त्या दोघांची प्रतिमा प्रकट केली.(Hanuman Jayanti Information In Marathi)

भगवानच्या मूर्तीचा केशरी रंग
एकदा भगवान हनुमानाने देवी सीतेला तिच्या कपाळावर सिंदूर सजवताना पाहिले आणि विचारले की हा तिच्या दैनंदिन कर्मकांडाचा भाग आहे. सीतेने स्पष्ट केले की सिंदूर (सिंदूर) हे श्रीरामाच्या दीर्घायुष्याचे प्रतिनिधी आहे आणि भगवान श्रीरामाचे प्रखर भक्त असल्याने, हनुमानाने देखील ते सर्व अंगाला लावले.

पंचमुखी हनुमान जी
असे मानले जाते की राम आणि लक्ष्मण यांचे अपहरण करणाऱ्या पाटलाच्या (नेदरवर्ल्ड) राक्षसाचा वध करण्यासाठी भगवान हनुमान एकदा पंचमुखी (पंचमुखी) रूपात प्रकट झाले होते.

मध्यभागी तो हनुमान होता.
दक्षिणेत नरसिंह, सिंहाचे रूप
पश्चिमेला गरुडाचे मस्तक
उत्तरेस वराह, वराहाचे प्रमुख.
आकाशाकडे तोंड करून घोड्याचे मस्तक हयग्रीव होते.
कुरुक्षेत्र युद्धात हनुमानाची उपस्थिती
कुरुक्षेत्राच्या युद्धक्षेत्रात भगवान हनुमान अर्जुनाच्या रथावर ध्वजाच्या रूपात उपस्थित होते. हे भगवान श्रीकृष्णाच्या श्रद्धेने केले गेले. भगवान हनुमानाच्या उपस्थितीने रथ आणि त्यातील कैद्यांना संरक्षण मिळाले आणि युद्ध जिंकताच भगवान हनुमान त्यांच्या मूळ रूपात प्रकट झाले. रथ सोडला आणि भस्मात बदलला.

हनुमानाला एका ऋषींनी शाप दिला होता
लहानपणी भगवान हनुमान खूप बदनाम असायचे आणि ते ऋषीमुनींना अनेकदा त्रास देत असत. एकदा तो ध्यानस्थ असलेल्या एका ऋषीला चिडवत होता, तेव्हा ऋषींनी हनुमानाला शाप दिला की तो त्याच्या सर्व दैवी शक्तींचा विसर पडेल. जेव्हा लहान हनुमानाला आपली चूक समजली आणि त्याने ऋषींना क्षमा करण्याची विनंती केली तेव्हा ऋषींनी हनुमानाला सांगितले की जेव्हा कोणीतरी त्याला त्या शक्तींची आठवण करून देईल तेव्हाच त्याला त्याच्या शक्तींचे स्मरण होईल. महाकाव्य रामायणात, असे स्पष्ट केले आहे की जांभवंताने हनुमानाला त्याच्या जादुई शक्तींची आठवण करून दिली जी तो सीता माता शोधण्यासाठी वापरू शकतो.

भगवान हनुमाजी अमर आहेत
हिंदू धर्मग्रंथांनुसार आठ चिरंजीवांचा (अमर) उल्लेख आहे आणि भगवान हनुमान त्यापैकी एक आहेत. तो अजूनही पृथ्वीवर उपस्थित आहे आणि कलियुगाच्या समाप्तीपर्यंत श्रीरामाचे नाव आणि कथा जपतो.

अष्ट सिद्धी आणि नवनिधी
हनुमानजींना भगवान सूर्याकडून आठ सिद्धी आणि नवनिधी प्राप्त झाल्या होत्या. हनुमानजींना आठ प्रकारच्या सिद्धी आणि नऊ प्रकारच्या निधी होत्या. ज्याद्वारे तो कोणत्याही व्यक्तीचे रूप धारण करू शकतो. अत्यंत सूक्ष्म ते अतिशय अवाढव्य शरीरापर्यंत. मनाच्या बळावर त्याला हवं तिथे क्षणार्धात पोहोचता येतं. या खाली नमूद केलेल्या आठ सिद्धी आणि नवनिधी आहेत :-

अष्ट सिद्धी
ॲनिमा – शरीराला अणूच्या आकाराइतके लहान वळवण्याची शक्ती
महिमा – शरीराला आश्चर्यकारकपणे मोठ्या आकारात विस्तारण्याची शक्ती
गरिमा – असीम जड होण्याची शक्ती
लघिमा – वजन नगण्य किंवा जवळजवळ वजनहीन मध्ये बदलण्याची शक्ती
प्राप्ती – कोणत्याही ठिकाणी प्रवेश मिळवण्याची शक्ती
प्राकाम्य – जे काही हवे आहे ते जाणून घेण्याची शक्ती
ईशत्व – संपूर्ण प्रभुत्व धारण करण्याची शक्ती
विश्वत्व – कोणालाही जिंकण्याची किंवा वश करण्याची शक्ती
नव निधी
महापद्म – या निधीतून धार्मिक भावना प्रबळ होतात. दान करण्याची क्षमता येते.
पद्म – या निधीतून सात्त्विकतेचे गुण विकसित होतात. अशी व्यक्ती सोने, चांदी इत्यादी दान करतात.
नंद निधी – ज्याच्याकडे नंदनिधी आहे त्याच्याकडे रज आणि तामस गुण भरपूर आहेत
नील – नील निधी धारण केल्याने माणूस सात्विक राहतो आणि त्याला कधीही पैशाची कमतरता भासत नाही. मालमत्ता तीन पिढ्यांपर्यंत टिकते.
मुकुंद निधी – याने रजोगुण विकसित होतात. व्यक्ती राज्य संकलनात गुंतलेली असते.
मकर निधी – ज्याच्याकडे मकरनिधी आहे तो प्रचंड शस्त्रे गोळा करतो.
शंख निधी – ही निधी एका पिढीसाठी आहे. जर ही निधी असेल तर तो अतुलनीय संपत्तीचा मालक आहे.
खारव निधी – ज्याच्याकडे खारवा निधी असतो तो विरोधकांवर आणि शत्रूंवर विजय मिळवतो.
कछाप निधी – ज्याच्याकडे कच्छप निधी आहे तो त्याच्या संपत्तीचा आनंदाने उपभोग घेतो.
हनुमान चालीसा कोणी लिहिली ?
तुलसीदास हे भगवान राम आणि भगवान हनुमानाचे भक्त होते आणि त्यांनी या देवतांची भक्ती व्यक्त करण्याचा एक मार्ग म्हणून हनुमान चालीसा लिहिली.हे स्तोत्र तुलसीदासांनी अशा काळात रचले होते जेव्हा त्यांना त्यांच्या जीवनात अनेक आव्हाने येत होती.(Hanuman Jayanti Information In Marathi) असे मानले जाते की हनुमान चालिसाचे पठण केल्याने त्यांना या आव्हानांवर मात करण्यात आणि शांती मिळविण्यात मदत झाली.